landschapsbouw & scenery
het modelbouw landschap en de modelspoor scenery maken op de modelspoorbaan
In deze rubriek wordt al datgene dat uiteindelijk zichtbaar is op de modelbaan gerekend tot het landschap en scenery. Op deze pagina worden een aantal uitgangspunten bij de landschapsbouw op De Geuldalbaan toegelicht. Vanwege het overzicht en de grote hoeveelheid afbeeldingen is de scenery van de modelbaan in secties opgedeeld. Van elke sectie wordt een bouwverslag op een afzonderlijk webpagina behandeld.
bouw van het landschap & scenery met XPS
basis van het landschap: gaas-en-spanten-methode, of bouwen met EPS/XPS?
Om hoogteverschillen op de modelbaan te creëren zijn er ruwweg twee mogelijkheden.
De eerste mogelijkheid is om de spanten op de baan de vorm van het landschap te laten volgen, en daar een soort van gaas overheen te spannen. Vervolgens wordt het gaas al dan niet met papier afgedekt waarna een laag gips wordt aangebracht. Of er een laag papier nodig is, is afhankelijk van de maaswijdte van het aangebrachte gaas. Bij een zeer kleine maaswijdte kan het gips direct op het gaas worden gesmeerd.
Deze 'gaas-en-spanten-methode' heb ik op vroegere modelbanen toegepast. Op die banen heb ik ook met piepschuim (EPS) gewerkt om het landschap vorm te geven. Daarbij werkte ik het piepschuim af met een laag gips.
Een tweede methode is om het landschap uitsluitend van XPS (geëxtrudeerd polystyreen) en piepschuim te maken. Dat heb ik op De Geuldalbaan gedaan.
Doordat de hoogteverschillen rechtstreeks met het XPS worden gemaakt hoeven de spanten niet meer de contouren van het landschap te volgen. Dat werkt dus flexibeler. Er hoeft van te voren niet tot in detail vastgelegd te worden (door de vorm van de spanten) hoe de hoogteverschillen op de baan eruit gaan zien. Er is een uitzondering: daar waar segmentenovergangen zijn volgen de spanten wel de hoogteverschillen.
XPS is stugger dan EPS en heeft een fijnere structuur. XPS is te bewerken met zaag, rasp en hobbymes. Door de fijnere structuur kunnen details in het landschap direct in het foam worden aangebracht. Bovendien kan het XPS schuim rechtstreeks worden geschilderd, zonder eerst een laag gips aan te brengen.
Mijn ervaring is dat het werken met XPS/EPS gewicht bespaart doordat er veel minder gips nodig is om de modelspoorbaan vorm te geven. Er hoeven ook minder spanten gebouwd te worden voor de stabiliteit. Bovendien is het eenvoudiger om de modelbaan horizontaal in delen te bouwen daar waar de baan te hoog voor transport wordt. Er zijn echter meer dragers (multiplex plaatmateriaal) nodig dan bij de gaas/gips methode. En het bouwen met XPS of EPS levert ook een hoop afval op.
Bij de landschapsbouw op De Geuldalbaan is ervoor gekozen om het landschap te maken met XPS hardschuim en een deel piepschuim (EPS). Het schuim wordt op een ondergrond van multiplex dragers verlijmd. Piepschuim wordt gebruikt omdat het goedkoper is dan XPS. Het piepschuim wordt niet aan de oppervlakte gebruikt.
werken met XPS en piepschuim (EPS), lijmen met purschuim
Voor het verlijmen van het XPS en EPS foam gebruik ik een PUR-pistool en purschuim dat wat minder expandeert (bijvoorbeeld Soudal, Low Expansion). Door na het aanbrengen van het PUR-schuim het nieuwe XPS deel heen en weer te bewegen, wordt het PUR-schuim beter verdeeld. Direct na het plaatsen van het XPS wordt voldoende gewicht aangebracht zodat het op zijn plek blijft. Indien mogelijk kunnen lijmklemmen worden gebruikt.
Voordat de volgende lagen XPS wordt aangebracht, wordt de ruwe vorm van de helling in het landschap bijgewerkt. Dat voorkomt dat er steeds te grote stukken worden bij gelijmd.
Met een goedkoop PUR-pistool valt prima te werken. Door het pistool goed dicht te draaien na gebruik, en af en toe even te gebruiken, wordt het schuim niet hard in het pistool.
landschapsbouw met bakken
landschapsbouw met bakken: handig bij transport van de modelbaan, en toegang tot verdekte sporen
Vanwege de grootte van de modelbaan is een indeling in segmenten voorgenomen, zie ook de rubriek modelbaan frames →. Het landschap op de segmenten mag niet te hoog zijn in verband met transport. De hoge landschapsgedeelten worden als 'losse bakken' gemaakt.
Een voorbeeld.
Het landschap op sectie-1 heeft een hoogte van ongeveer 100cm. Dat is exclusief de hoogte voor bomen en bebouwing.
Als voorbeeld is spant G4 van segment G genomen.
De contouren van het landschap geven aan dat het onmogelijk is de segmenten op deze wijze te vervoeren uitgaande van een deuropening van 80 cm breedte. Er zal een horizontale scheiding in de segmenten gemaakt moeten worden. De hogere delen van het modelbaan landschap dienen gescheiden te kunnen worden van de segmenten.
Bij sectie-1 is gekozen voor de volgende oplossing. Door middel van een soort bak kan het hoogste gedeelte van het landschap worden gescheiden van de rest van de modelbaan. Het landschap in de bakken wordt ook met EPS / XPS schuim gebouwd.
Een bijkomend voordeel van de losse bakken is dat de verdekte sporen ook beter bereikbaar zijn.
Voor de landschapsbouw zijn de dragers - evenals de spanten - gezaagd uit 9mm dik multiplex. Ook de bakken worden met hetzelfde plaatmateriaal gemaakt.
In de praktijk ziet de landschapsbak er dan zo uit:
'Losse bakken' zorgen ook voor toegang tot de verdekte sporen. In de bouwverslagen van elke sectie van de modelbaan komt de bouw van de landschapsbakken ter sprake. Om een idee te geven van het systeem met landschapsbakken een aantal foto's van de modelbaan met en zonder bakken.
toegangsluik in modelbaan landschap: toegang tot de rails van de verdekte sporen
Met de verschuifbare bakken voor het landschap kan er dus tevens voor worden gezorgd dat de sporen goed bereikbaar zijn. Soms zijn kleine toegangsluiken nodig voor toegang.
Er zal een extra toegang gemaakt moeten worden. Dat heb ik opgelost door middel van twee taps toelopende driehoeken die precies in elkaar passen. De buitenste driehoek wordt vastgelijmd op de multiplex plaat. De binnenste driehoek is opgenomen in het landschap, maar kan omhoog getild worden.
De doorgang (profiel vrije ruimte) is op basis van NEM 102/103 gemaakt.
taluds op de modelbaan
De taluds worden met een mal gemaakt. Zo is de hellingshoek steeds gelijk, en dat zorgt voor een rustig beeld.
Eerst wordt de grove vorm - met mes en zaag - uit de hand gemaakt.
Daarna wordt met de rasp materiaal weg geschaafd totdat de juiste vorm is bereikt. De mal staat steeds haaks op de rails.
De helling van de taluds op mijn modelbaan is 38º. De NEM 122 schrijft een helling van 1:1,5 voor (ca. 34º). De toegepaste hellingshoek levert op deze plek extra ruimte op. En eigenlijk is het verschil (zonder referentiehoek) niet waar te nemen.
basiskleur (grondkleur) voor landschap en scenery
Ter voorbereiding op het schilderen van het XPS hardschuim op de modelspoorbaan ben ik op zoek gegaan naar de juiste, en passende kleuren voor de verf voor de ondergrond. Nadat in een later stadium 'groen' is aangebracht, zullen met name een aantal geërodeerde mergelstructuren en paden in de hellingbossen in het zicht blijven. Ik zou naar passende strooimaterialen in de handel kunnen zoeken, maar ik denk dat ik gebruik maak van 'echt' materiaal uit de omgeving.
Om de juiste kleur te vinden voor de bodem en de hellingen heb ik een aantal bodemmonsters genomen. Het materiaal van de monsters is kleurecht, maar ik wil dat niet zomaar op de modelspoorbaan aanbrengen. In het materiaal kunnen micro-organismen zitten. Om alle levende organismen te doden heb ik alles in de oven verhit op 250°C.
De mergel van de hellingen is niet of nauwelijks verkleurd tijdens het verhittingsproces.
mergel gedroogd
mergel in de oven verhit
De kleur van de bodem van de bospaden wordt echter een tint donkerder door het verbranden van het organische bestanddeel. Maar de van nature aanwezige kleurschakeringen blijven behouden.
grond gedroogd
grond in de oven verhit
Op basis van het natuurlijke materiaal heb ik naar verf gezocht voor de baan.
Ik heb gekozen voor een kwalitatief goede verf (Sikkens Alphatex SF) die:
- zeer goed dekt
- echt mat is
- in kleur te reproduceren is, geen eigen mengsels
- schrobvast is, ivm. bewerkingen van het oppervlak in een later stadium van de bouw van de modelbaan
Voor de gedeelten waar kalkgesteente aan de oppervlakte komt, of waar meer mergel in de bodem zit heb ik een lichtere kleur gekozen op basis van de grondmonsters.
Als het gips van paden en veldwegen is uitgehard en droog is, wordt de grondkleur van de bodem op het XPS aangebracht.
Met een kwast lukt het aanbrengen van de grondkleur prima. Maar het vergt veel tijd om alle gaatjes en putjes in het XPS van kleur te voorzien.
Rondom de rotsen heb ik met een kleinere kwast geschilderd, die wel harder is. Tussen het maken van de rotsen van gips en het schilderen zit een half uur. Het gips is dan nog vochtig en neemt niet zo snel verf op.
Door nat-in-nat te werken met de kleuren ontstaan er vloeiende overgangen. Vanwege de grote oppervlakte die geschilderd wordt valt dat echter niet mee doordat de verf op sommige plekken dan al aangedroogd is.
Een dag na het schilderen van het XPS is de kleur donkerder geworden, en is de structuur van het schuim goed zichtbaar.
Dit is een goede basis voor het landschap op de modelbaan.
wegen op de modelbaan: gebruik van modelgips
De paden en wegen in het XPS landschap zijn onverhard. In werkelijkheid bestaan ze uit samengeperste grond met of zonder kiezel. Op de modelbaan behoren ze dan ook niet mooi effen en gladgestreken te zijn.
De veld- of landwegen en paden zijn gemaakt van modelgips. Om de wegen op de modeltreinbaan te maken is dit gereedschap gebruikt.
Voor de landwegen wordt eerst een soort van cunet van een paar mm diepte uitgesneden in het XPS.
Voordeel hiervan is dat de bovenkant van de weg na het gipswerk weer gelijk ligt met het omringende landschap.
Dit is het eindresultaat voordat de weg een kleur krijgt.
Deze YouTube video laat in realtime zien hoe de landwegen gemaakt worden.
In ca. 17 minuten is het gipswerk klaar.
schilderen van de rails op de modeltreinbaan
Voordat de rails wordt geschilderd is deze eerst van alle stof en andere verontreinigingen ontdaan en met alcohol ontvet. In de eerste bewerking spuit ik de spoorstaven. De bielzenmat is niet afgeplakt, dus daarbij wordt deze deels in dezelfde kleur meegespoten. De dwarsliggers worden later met een kwastje geschilderd en van de juiste kleur voorzien.
Ik heb ModelAir (direct spuitbare verf) van Vallejo gebruikt.
Mijn kleurenmix van ModelAir voor de spoorstaven is geworden:
5 delen 71.249
2 delen 71.040
De verf is in meerdere dunne laagjes aangebracht zodat de details van de Weinert rails mooi zichtbaar blijven. Zowel de dwarsliggers als de spoorstaven zijn gespoten.
Met een blokje hout heb ik de rails schoongemaakt voordat de verf hard is.
modelbaan rotsen van gips
De mergel rotsen op de modelbaan worden gemaakt van modelgips. Op de vorig baan werden gietmallen gebruikt. Op De Geuldalbaan worden de rotsen terplekke op de baan gemaakt. Dit omdat de stukken mergelrots niet uit stukjes prefab gipsafdrukken opgebouwd kan worden.
Dit is zoals het landschap van XPS is uitgesneden.
Om ruimte voor het modelgips te maken wordt 1 á 2 cm XPS weggesneden. Vervolgens is het schuim ruw gemaakt voor een goede hechting van het gips.
Tijdens het werk aan de rotswand hangt de verlichting er recht boven. Door het strijklicht zijn de details beter zichtbaar. Later als de baanverlichting brandt zal het contrast minder worden.
Met een spatel is het gips opgebracht. Om te kunnen snijden en krassen is minimaal 1 cm dikte nodig.
Als eerste zijn de kenmerkende horizontale lijnen in de rotswand - de horizonten - op de juiste hoogte aangebracht. Daarna wordt met een mesje de structuur verder uitgewerkt.
Af en toe worden losse stukjes gips weggeveegd met een zachte kwast.
Na de grovere structuur wordt de fijnere structuur gekrast terwijl het gips verder uithard.
Na volledige droging heb ik de mergelwand nog bewerkt met een tandenborstel. De randen van de mergelstructuur vond ik te scherp. In werkelijkheid is het een zacht gesteente dat makkelijk verweerd waardoor de scherpe breukranden snel afbrokkelen.
Met een borstel blijft de structuur behouden, maar worden de randjes iets afgerond.
